Contemporary theories of religion Red. Michael Stausberg verder gelezen, specifiek: ‘‘Religion as the unintended product of brain functions in the ‘standard cognitive science of religion model’: on Pascal Boyer, Religion explained (2001) and Ilkka Pyysiäinen, How religion works (2003)’’ van Jeppe Sinding Jensen en ‘‘Religion as evolutionary cascade: on Scot Atran, In gods we trust (2002)’’ van Joseph Bulbulia.
Beide overzichten verwijten de besproken auteurs de impact van cultuur op het brein te onderschatten. Atran zou een aanvulling zijn op Boyer in de zin dat cognitie alleen geen voldoende voorwaarde is voor het voortbestaan van de investering in religieuze denkbeelden en handelingen; Atran voegt daaraantoe de signaalfunctie voor het bewerkstelligen van samenwerking (volgens Bulbulia). Atran kent ook (aanvullende) aantrekkingskracht toe aan religie in het kader van akelige dingen (dood en zo) waarvan we wensen dat die anders zouden zijn. Atran zou een meester zijn in het bijelkaar puzzelen van onafhankelijk onderzochte zaken die gecombineerd met elkaar licht werpen op het voortbestaan van religie.
Bulbulia denkt dat religie als cultureel verschijnsel wel degelijk een soort adaptatie in het brein heeft bewerkstelligd, die extra informatie uit het culturele, externe veld nodig heeft om goed te ontwikkelen (als ik het goed begrijp). Bulbulia stelt dat de laatste jaren de informatie die cultuur buiten het organisme voor het organisme bewaard door onderzoekers beter op waarde wordt geschat (beter dan door Atran in zijn boek van 2002).
Terugkomend op dat Bulbulia ons besef van de naderende dood uit Atran heeft gelicht: ik moet het nog nalezen in Atran zelf, maar het lijkt me dat Boyer toch al had aangegeven dat religie niet universeel afrekent met angst voor de dood. Best veel religies zwijgen daarover. Maar het kan natuurlijk wel zo zijn (lijkt mij) dat een religie die wel voorziet in een oplossing voor dat psychologische probleem, succesvoller is en trouwere aanhang heeft. Het is dus geen oorzaak voor het ontstaan van religie, maar kan de kansen van een religieus systeem wel vergroten. Denk ik.
Michael Stausberg (ed.) (2009) Contemporary theories of religion: a critical companion. London and New York: Routledge.
